KA NU, KA NU DUH TAK CHU.

Ka pa leh ka nu

Vawiin January 26 2012 hi ka nu thih cham kum khatna pual hian eng emaw tih ka duh a. Hman deuh atang tawh a ka tum, ka nu pual ka blog a ziah chu tihpuitlin hram ka tum ta a ni.

An inneih kum 60 lawmna

Ka nu hming hi Darngeni a ni a, August 30 1925 khan Darchhun khua, Saitual bulah a piang a. Ka pa Tlanghmingthanga hi Saitual lal Dorawta tupa a ni a. Tichuan kum 1944 ah ka pa nen an innei  a. Ka pa hian an inneih hnu lawkah sipaiah a tansan a, ka nu chuan thahnem ngai takin ka pu Liangkhaia te chhung chu a chhawm dawl a, an chhangchhe si a, a hah thei hle a ni.

Ka nu hian nuta  pathum khawsa thei ang reng tak tak a nei a, amah farnu mal a lo ni bawk a, nu leh pa sun hma mah se khawsa nuam ve tak an ni a;  duat rawn a hlawh hle a ni. A u te chu sipai te an ni a, an enkawl hneh hle a ni awm e. Khatih lai khan mi tin ke lawnga awm vek an ni mai a, ka nu erawh chuan bun sen loh pheikhawk a nei a, a thianten engmah an bun loh avangin pheikhawk bun a zak zawk thin.

Tichuan farnu duat ka nu chuan chhungkua azawnga chhangchhia leh berh ber mai ka pa te inah a lawi ta a, ka pate unau hi sawm an ni a, ka pa hi a upa ber a ni a. An inneih hian kum 18 awrh chauh an ni a, ka pa te chhungkaw  chhangchhiat dan tur zia chu a hriat thiam theih mai awm e! Ka pu kha pastor a ni a, bial zau tak a awp a, a zin reng mai bawk a.  Vawi khat zin hi thla thum te an thang thin an ti. Chuvang chuan pastor chhungkua chu an retheiin an berh ngiang a ni. Heng hun lai hian ka pain sipaiah a tansan leh si a, ka nu chuan retheihna leh harsatna zawng zawng phun miah lovin, mo thar thain a tuar chhuak thak a ni.

Ka nu leh pa hi an vanglai na na na chuan 'kei ka ni' inti thei te zinga mi chu an ni ve. A chhan chu an pahnih hian Shillong ah High School an kal ve ve thei tlat. Ke hlir a kal a ni a, hahthlak teh mahse Shillong daih a High School kal theih chu mi lian fate leh mi pui chung lam fe tan lo chuan han tih chi a ni lo. A tawi zawngin an hun lai chuan Mizoram zir theih zawng zawng zir zo an ni ve a ni. An hun lai chuan "lehkha thiam, sap tawng thiam" an ni tawp mai a, luck pawh an luck, lar pawh an lar!

Ka nu hi hmeltha sawi tur chu a ni hran lo, mahse a vun a nalh a, a ngo hlein ka hria. Ka nu nuta fate (ka pute fate ho) pawh hi tun thleng hian ngo phuk phuk tak tak an awm nual a. An hmel leh pian lam aiin ka nu lam ho hi chu an nungchang a ngaihnatawmin an inngaitlawm a, an bula awm a nuam a, ngainat an hlawh em em zel a ni.

Tun thlenga ka ngaihtuah let hian ka nu zia-ah khan eng eng nge chhuanawm ka tih sawi dawn ta ila, a tam mai. Mi tin hian kan nute kan ngaisang theuh a, zep rual a ni lo. Mahse ka nu ka ngaihsan ang em em hi chuan tunge maw nu te ngaisang chuang ang le ka ti thin. Ka nu chu mite hriat loh hian a chang kang tawp mai a ni.

Ka nu ziaa ka ngaihsan ber mai pakhat chu a "insawi thei lo" kha a ni. Mite impress tum avangin tute emaw angin a nih bakin a insawi ngai lo chang a ni lo va; a nihna tak tak ngei leh  a maha thil tha leh a experience tawh ngei ngei te pawh a sawi chhuak ve vak ngai lo, mak tak a ni.



Sipai a bansan hnuah ka pa chuan sorkar hnuaiah zirtirtu hna a thawk a. Hun lo kal zelah ram buai lai khan Saitual atangin Vairengteah an sawn ta a. Ka pa lo zu chhuk hmasain kei ni pawh ka nu hovin Vairengteah kum 1968 khan kan pem thla ve ta a. Hetih hun lai hian Aizawl - Silchar road hi black top  a la ni lo! Vairengte ah hian rei tak kan awm ta a. Hetia kan awm chhung hian ka pa chu Kohhran hruaitu a ni reng a, ka nu pawh Kohhran Hmeichhe hruaitu ber  a ni reng bawk. Ka nu hi Kohhran Hmeichhe Chairman kum hlun a ni maiin ka hria. Nikum 2011 khan Pi Lalpuii, Chhinga Veng, tun hmaa Vairengte a ka nu te nena Kohhran Hmeichhia a inhmang ho reng chu USA-ah a lo zin a. Nu ang maiin kan lo dawngsawng a. Ka nu chanchin te kan sawi ho va. Chung kan sawi zingah chuan ka nu kha Shillonga High School kal a nih ve thu kan sawi a. Pi Lalpuii chuan, "Chuti maw? Kha chen kha rawng kan bawl ho va, U Ngeni chuan vawi khat mah Shillonga High School a kal thu a sawi ngai lo," a ti ta a, mak a ti em em a ni. Insawitheihna ve awm a neih te  hi ka nu chuan khawiah mah a sawi ngai lo.

Ka pa pension hnu chuan in pui ber kan neihna Mission Veng; Aizawl lamah kan pem let leh ta a. Ka nu kha Pi Teii te bula sei lian, sawi tawh angin inti eng emaw thei ve tak ni thin kha, rei ang reng tak  Vairengtea kan awm hnu chuan veng chhungah pawh hriat a lo hlawh ta lo hle a. Kohhranah pawh hriat a hlawh lem lo. A inkhawm ve fo va, inkhawm mai bak aia thukin engah mah a inrawlh lo. Thian pahnih ngainat em em a nei a, Pi Chawngkungi leh Pi Vanchhingpuii te an ni. An ni pahnih nen hian ka nu chu an inkawm ve fo thin. An ni pahnih hi Mission Veng Kohhran Hmeichhe hruaitu hlun tak ve ve an ni. Ka nu dam loh laite pawhin duat taka kan a, enkawltute an ni ve a,  kan lawmin kan ngaina hle a ni. Ka nu thih tak hnu khan mi hrang hrang ten ka nu chanchin an sawi khan Vairengte Kohhran Hmeichhia a hruaitu hlun ber pakhat a nih thu an han sawi chuan a thiante pahnih pawh chuan mak an ti ta a. Ka nu khan a thiante bulah khan Kohhran Hmeichhe hruaitu kum hlun a nih ve thin thu kha a them pawh a lo sawi ri ngai lo. Pi Chawngkungi mak ti lutukin a hrilhfak a tling a, ka ni te ho, ka pa farnute  a dem ta hial hial a. "Anni tal khan lo sawi chhuah tur a ni a, rawngbawlna chanvo te pawh chelhtir ve na chang kan hre thei tur," a ti a ti ta mai a, a ui leh hnahnawh hle a ni.

Ka nu khan Kohhranah emaw khawtlangah emaw pawl ho ah emaw pawh chanvo leh nihna a khel lo chang a ni lo va, a lo nih ve tawhna engmah a ual-au zawngin a sawi lang ngai tlat lo. An hun lai leh tun hun thleng pawhin, sum ngah te a chhuanawm a, lehkha zir san te a ropui a, institution tha zir te, khawpui liana lehkha zir ngat te phei chu sawi a nuam thin. Mahse khang ang kha a chhuang ve ngai lo va; thusawi tehkhin thuah mai pawh a tiri ngai lo;  he a zia hi ropui ka ti em em a ni.

Ka nu leh pa hi inkhawm reng mai an ni a. An inkhawm taihmakzia a sawinaah Rev. Lalrinawma, Vairengtea Pro Pastor hna thawk reng tawh chuan, "Pi Darngeni inkhawmnaah a rawn lan loh chuan kan (dam lo tlawh) a ngai a ni kan ti thin," a ti hial a ni. Dam lohna avang a nih loh chuan inkhawm an thulh ngai lo. Mahse mak tak chu ka pa nen khan an kal rual ngai lo, ka pa kha a insiam sawk sawk a, a mahin a kal nal nal zel. Ka nu kha a nghak ngai miah lo. Ka nu kha a vui ngai miah chuang lo!

Ama sawi danin ka nu kha a tleirawl laiin a piangthar a. Chuta tang chuan hnung lam en leh tawh lovin Pathiann thu  a awih ta ngar ngar a ni. A bula ka awm reng lai te khan 'Pathian-ah hian a piang thar fuh mang e aw,' ka ti rilru thin. Vawikhat chu mipa naupang ka nih laiin pawnah kan infiam a, in chhungah tui in turin ka va lut a, ka nu chu tap chhakah thuin mei a vil a. A kut vei lamin a mittui a hru a, a kut ding lamin chaicheh a hum a, thuk chu khuang angin a vaw keuh keuh va, he hla,' Ka nun i tan ka pe, engnge min pek ngai le?' tih hla kha a lo sa a. A tap zawih zawih reng a, a zai zel bawk a. Chu chu ka mitthlaah hian a cham reh thei lo va, he hla ka hriat apiangin ka nu kha ka hre chhuak lo thei lo. Chu chu ka nu ka mitthlaa a cham dan pakhat langsar tak chu a ni.

Ka nu leh a tute (Tenga, Fela, He-man, Mami leh Api)

Ka nu khan ze mak tak, mi tam takin kan neih loh hi a nei leh bawk a. Chu chu 'remthu sawitu' nihna hi a ni. Vairengtea kan awm lai khan nupa inmil lo te, inti tlan te, kut inthlak te hian ka nu hi koh tehah an nei thin a. Ka nu chuan mi thusawi hi ngun takin a ngai thlaa a, an sawi duh chhung chu a tawng ve ngai lo. Tawng duh an awm chhung chu a ngaithla peih a, duh tawka an inhrikthlak hnuah a tawng ve a, dam taka sawiin an din hmunah  amah a indintir a, remthu a sawipui leh thei mai thin. Mi hi tumah a hlau lo va, mi a pawh, zu rui pawh, patling thinrim eng phiar pawh hma chhawn tura pun a nihin a tlan chhe ngai lo.

Nu upa lam a nih hnuin ka nu chuan hlawh tlem te neiin pre-primary-ah zirtirtu hna a thawk ve a. Naupang tam tak a ho lo na a, a naupang ho hian an ngaina bawk a niang. Tlaiah te hian a sikul naupang ho hian an pi chu an rawn zui haw dam dam thin a, sikulah a inzirtir a, in lamah a inenkawl zui bawk a. Kan in leh a velah te an che tla a, a then an tap a, a then an tau a, a then an lo muhil a, a buaipui nasa a, ngaih pawh an ngai thin.

Kan chhungkua, kim lai ni 2003

Ka nu leh pa an hna atanga an retire hmaa ka nu leh pa taimakzia leh hna thawh nasatzia kha sawiin a siak lo. Kan unau piang pariat kan ni a, tet laiin pakhat a boral a. Unau pasarih kan sei lian a, lehkha kan zir duh vek  bawk si. College kal kan duh vek a, phaiah kher lehnghal.  Ka pa middle school zirtirtu a ni mai a, ka nu hlawh chu sawi tham a awm lo. Kan unau chawm vek tur chuan  ka nu leh pa hlawhin a daih lo va, pawisa kan puk nasa a, rulh lah kan rul tam. Hetiang a nih vang hian khawsak phah theih nan lo neih a ngai a, huan neih a ngai a, vawk vulh nen, ar vulh nen, bawngpui kan vulh bawk a. Tin, a hrulah thingtuah lak a ngai a, insuk a ngai a, nul kan ei a, sawhthing hmun kan nei bawk a. Tui chawi te, in chhung sek rek te, naupang thawmhnaw thui te, ei rawng bawl te, khawtlangah leh Kohhranah nen, zu rui lung puam mai mai chenin an rawn pun bawk si! Hna chu a tam a ni. Heng zawng zawngah hian ka nu chu a sulsutu, a bul tumtu, hmahruai leh hnung dawltu a ni thin a. A thawhrimzia te, a hah thinzia te, a chauh theihzia te hriatpuitu ka ni. Hna chu a thawk nasa ngiang a ni.

Mami, kei, Apu, Api, Anu leh Mama 1993 tawp lam.

Khang hun lai khan ei tur tui hnai te an ei ngam lo va, bawnghnute pawh an in phak lo. Chini te hi an tan thil vang ani a, chuvang chuan chini hi thingpuiah an hmeh thin, inren vangin. Sa te hi an ei khat vawng vawng a, chawhmeh hmui hmer an tawng khat em em a ni.  Mut bu nuamah ka nu leh pa te kha an mu pha ngai lo. Zin dawn reng rengin  gate ah motor an chang a, mi motor chuan an dil a, an hnawng thin. Inthlahrung tawkin an motor chuan an va dil a, driver ten nula an phurh chuan, "Kan rit em mai" an tih loh leh, "Keh thei kan phur, in chuang thei lo vang," an  lo tih khum a, ka nu leh pa an hnawng thin. Na duh tak a ni. An motor-ah khan chuan lo phal pawh ni teh reng se, an truck hnung bak an chang chuang lo  vang a, chuang teh reng pawh ni se khaw pawn an thlen hma hmain an rui zui ngei bawk ang. Rui chung chungin an chuang luak bawrh bawrh ang a, tui sik in tur emaw, zun zung tur  ngawt pawhin tihdin an ngam leh si lo ang. Chutiang tak din hmunah chuan ka nu leh pa kha an lo ding a, kan tan, an fate tan an nun an hlan tak meuh meuh a ni.


Ka nu leh pa bula ka awm lai, kum 1990 khan nupui ka nei a, fa pali kan nei ta a. Ka nu leh pa bulah awm kan nih ber vangin kan fate pawh pi leh pu bulah an sei lian a. Hun rei tak chhung nu leh pa bulah kan awm ho hnu-ah, kan in hnuaiah kan inbawl hrang ve ta a. Chutia in hnuai leh chunga kan awm hnu pawh chuan kan fate chuan pi leh pu chu englai pawhin an tlawh pawh. Chuvang chuan ka nu leh pa khan kan fate hi an ngai em em a. Kum 2003 khan kan nupui fanaute lam turin Aizawlah ka han haw a. Hemi tum hi ka nupui fanuten ka nu an hmuh hnuhnun ber tum a ni ta a ni. In hnuaia kan awm hnu hian kan fate chu pi leh pu bulah an chho va, an bulah an han mu kuk thin a. Heng vangte hian ka nu khan kan fate hmuh leh a chak em em a, a dam loh lai te khan ka nu chuan, "Mami hmu ila ka dam ang," te a ti thin a. Mahse hmu leh lovin chatuan ram min pansan ta a ni. Rilru a na duh hle.

Hetia ka nu a lo boral takah hian kan fate chu Api chanchin engnge an hriat reng ka zawt a. Tam an hre thei tawh lo, ral khat takin an ngai ve em em ri ngawt mai a ni.

Ka fanu upa ber Mami chuan," A pi leh apu ka ngaihtuah apianga lo lang hmasa ber chu an nui hmel a ni. Ka hmuh reng reng hian an thinrim lai ka hmu ngai lo va, an hlim thin a, chu chu ka ngai thin," a ti a.

Ka fapa Mama chuan,"Api khan a huan thlai te min zawrhtir thin a, hlawh te min pe ve thin," a ti a.

Sawna chuan,"Api huanah khan kan kal thin a, huanah kan pui thin, a nuam thin," a ti ve a.

Dini chuan sawi tur vak a hre lo va, mahse a pi khan Dini a ngai em em bawk a, a duhsak bawk a. Mite chuan,"Api chuan a ei ai pawh Dini chu a eitir phal," an ti thin.

Ka nupui Maruati chuan,"Ka nu kha a tawng mai mai lo va, fing takin thil a ngaihtuah a, a ngaihtuah fel hmaain thu a sawi chhuak ngai lo niin ka hria," a ti a. "Ka nu khan a duh zawng leh duh loh zawng te a sawi vak lo na, mo ho khan kan hre thei tho mai kha mak ka ti," a ti bawk.

Ka nu ka ngaihtuah chang hi chuan ka khawngaih ut ut thin a, a tan ka lo ti tawk lo ka ti thin. He khawvelah hian ka nu ka hmu leh tawh dawn lova, nakin VANRAM kan la intawng leh ang a, kan inthen tawh lo ang.