CANCER A TAM..

Mizo zingah cancer natna rapthlak tak mai hi a hluar hle a, vei mek tam tak an awm a, tawngthu chhe loah vei leh tur pawh tam tak an awm ngei ang. Heti taka cancer tam hi zir chian a hun hlein ka hria a, mahse mi thiam te han cho chhuak tur zawngin tu vak mah hian  tha kan thawh thiam meuh lo emaw ni. Englekhawle, dik maw dik lo maw, a chhan ni awma ka rin te han chhim thal bengkang puahpui ve pawp pawp phawt mai ila. Sawtpui mual mual kan lo awm hlauh thei a, chutiang kan awm ta kher lo a nih pawhin, chhiatpui phah em kan awm long chu maw!

Helam a thiamna nei hi ka ni hauh lo va, zir pawh ka zir eih lo. Mahse kum upa zelina ni awma min hriattirte kan puang ve mai dawn a ni. Ka sawi tum te hi hnam pui leh changkang zawk te behchhana ziah mai a ni a. An ni atang hian a chhe lai chauh ni lovin a tha lai pawh kan entawn theih hlauh takin tih thuah, ka'n intihuaisen ve mai a ni e.

1. ASBESTOS: Mizo chuan tile kan tih mai hi mi ramah chuan an duh lohna rei tawh a. Mizoramah chuan in sakna hmanrua kan neih that ber leh awm chhun a la ni hrihin a lang. Bangah te ceilingah te ka hmang a, tile hmang pha chu 'khawsa thei chin' an ni tlat. Mi ramah chuan heng hi asbestos an ti a, insakna hmanruaah an hnualsuat daih tawh a, Cancer a thlen thei niin an ngai a ni. Ram changkang leh fing zawkten rei tak zira an lo hmuh chhuah tawh sa hi zawm ve mai thei ila chuan a tha tur a nia le.

2. SA KAWCHHUNG: Mizo te hian sa kawchhung te sachek te kan duh hle mai a. Mahse hnam chang kang ho hi chuan an ei tha duh der lo. Eng nge a chhan ni ang le? Tam tak rin dan chuan 'sa hrisel lo te hrisel lohna, natna hrik fuankhawmna ber chu a kawchhung hi a ni' an ti a. Chuvangin sa kawchhung hi ei kan hrat viau si chuan, sa-in natna hrik a pai zawng zawng kha kan ei vek dawn a, kan taksa chu ngaihtuahawm tak  tur  a ni. Chuvangin natna mak pui pui kan nei thin hi a mak lo khawpin a hriat.

3. ZUK LEH HMUAM: Zuk leh hmuam chang kan uar  a ni lo va, kuhva ei thlengin kan uar a. Mi rama an tih ngai lem loh tuibur thleng thlengin kan hmuam a. He lamah hi chuan duh aiin kan changtlung mah mah a ni ber mai. Mizo zingah mei zu, kuhva ei, sahdah hmuam, tui bur hmuam bawk, ti kim vek hi a engamah ti lo aiin an la tam mah awm a sin! Thenkhat chuan zu a zawnga zu chhe ber chi an la in tel nen. Tikim vek tan hi chuan eng natna ber emaw hi chu  'ngasa' a ni ve hrim hrim niin a. Pathian hnenah hriselna dila tawngtai a sawt mawh viau ta ve ang. A chhan chu taksa huat chi thiau chi li chi nga chhum lo chat lova han vawm khawm takah chuan cancer chu sawi loh, a aia na zawk fe te pawh tuara mawi kan ni. Heti em em a zuk leh hmuam ti nasa hi keini lo hnam dang khawvelah an awm ve a nih ngat chuan a mak viau ang a, an ni pawhin an hrisel lo ve viau ta ve ang!


4. KAN INENKAWL THA LO: Kan retheih vang chu kawng khat, inenkawlna lamah hian kan phak tawk leh duh dan la hniam hrim hrim hi chawisan a ngai. Damlo entir hi "In lo kal tlai hret" tih a ni vek mai a. Chuvangin tun aia nasa hian regular taka in check up kan uar a ngai a ni. Tlema khawsa thei deuh te phei chuan kum tina hun bi dik takah in full medical check up neih a tha em em. Mizo pa tak mai a, bawksawp rap hnu chauhva doctor pan thin hi kan sim a hun viau a ni. Tin, Mizo doctor te pawhin kan hriat ngai nia lang chu Mizo te chu a tlangpuiin tun dinhmunah chuan "loh theih loh tawpah" chauh loh chuan Doctor kan pan mang lo va, chuvang chuan miin doctor a pan rap tawh chuan a kaw tawp a thleng tawh tih hriat a, uluk leh dimdawi tak, fimkhur tak leh hmanhmawh taka enkawl kan nge tih hriat a tha.


5. THIL UIH KAN UAR: Saum, bekang, aium, nghathu, nghaum, nghapih etc. an tui  a ni. Ngeih lo tih inhre rengte pawhin tui an ti tho. Tui tih avanga ei hi thil pawi thei a nih chuan sim tur a ni. Thil uih hian pumpui a nghawng a, pumpui pan a thlen a, pan kum hlun chu cancer ah a chang thin. Mi chang kang chuan tui an tih vang ngawtin thil an ei lo va, an taksa in a thatpui dawn emaw avang chauhin an ei thin. Ngeih zawng ngawr ngawr kan zawng thei lo a nih pawhin, pawi sawi lo emaw, kan huat zawng ni lo deuh ei hram hram a tul. Tu tan mah thil uih hi chu a tha lo va, kum khata tum hnih khat ei a tawk viau.

6. KAN EI TUR KAN ULUK LO: Kan retheih em avangin kan rawp a, sa a nih tawh phawt chuan kan ei duh mai zel a, ei turah kan fimkhur peih lo hle. Kan hriatna a tlem avang leh mi thiam thusawi kan ngaihthlak loh avangin kan at huai a, sa tui tang lo kan ei nasa hle. Miin sa tlaw a chhar chuan vannei a inti a, lungtenna a nei lo. Ar pul sa te, vawk ke na sa te, thang awk sa te kan iai lo chang pawh a ni mai lo,  chung zawng zawng chu lawm em emin kan sa pangngai ei hmiah hmiah thei a ni. Entirnan, ar pul chu natna vanga thi a ni tih a chiang a, eng hrik vanga thi nge hriat a ni lo. Chung ar pul kan ei chuan a natna hrik kha kan ei tel ngei dawn a ni. Engtin nge kan taksaah a thawh tak ang le?

7. REP KAN UAR: Mi tam tak chuan thil rep kan ei nasa hi cancer kan neih chhanah an ngai a. A dik thei viau ang. Sa rep, sangha rep te, thlai rep te kan ei uar hle a, tui lah a tui. Tun hma ta tawh rep kan uar hi chu thil dahthat reina kan neih that loh vang ni ta sel a. Hnam chang kang hi chuan chawhmeh dah thatna te an nei tha deuh bawk a, a hringin an dah tha reng thei a, rep teh chiam a ngai lo. Chuvang chuan rep an ei tlem a, 'rawh'(grill) erawh an uar ngang mai. Tunlaiah chuan refrigerator te kan nei nual ta bawk a, a hringa ei hram hram tum a tha hle. A thui thei ang berin rep ei pumpelh tum ila a tha hle ang.

8. SA KAN EI NASA: Mi thiam te sawi dan chuan mi tin hian cancer hrik kan pai theuh va. Chu cancer hrik chu taksa a lo chak loh lai leh, chu cancer hrikin chaw a hmuh that lai chuan cancer natna a lo zual thin niin an sawi a. Chuvang chuan tunlaia cancer enkawlna lar tak pakhat chu cancer hrikin chaw ei tur nei lova siam,  'starve' a ni. Cancer chakna hnar leh chaw tha chu kan sa ei hi a ni a, a bikin red meat hi a ni. Sa-ah chuan ar sa leh sangha a ziaawm. Miin sa a ei tam chuan cancer hrik thahnemngai takin a chawm tel tihna nih chu. Mizo te hian sa kan uar ta mah mah a, a pawi thui hmain insum tan a ngai. Sa ei thei lo kan nih hma hian sa ei lo thei ila ni ila, ti chuan rei tak kan ei thei zawk ang. Sa ei hi intihtheih nan hmang lovin, sa ei lova thlai ei tam zawk hi chawisan chi zawk a ni.

KHARNA: Eng ang pawhin inenkawl uluk thin mah ila, Pathianin kan tana a ruat tur chu tuman kan pumpelh hauh lo vang.  Amaherawhchu, kawng tam takah kan tih ve tur a awm thin avangin, kawng tha leh dik nia hriatte inhrilhtawna, inzirtawn hi a tha a ni. Mizo ten hma kan sawn zel lai hian, chak zawka raltiang ram kan pan ve theih dan tur hi mi tam te suahtuahna a ni thin a, kei pawh chu lamah chuan mahni phak tawk te tea tel ve thin niaah ka inngai thin. Chuvang chuan heng te pawh hi mahni fihlim hauh chuang lovin, tim chung chung leh mahni pawh infuih mawlh mawlh reng chungin ka han ziak a ni e.